Dezinformacja i fake newsy przenikają codzienność Polaków – według raportu „Dezinformacja oczami Polaków 2024” aż 91% obywateli powiela fałszywe informacje. Dlaczego Polacy są tak podatni na zmanipulowane informacje i w jakie fake newsy wierzą najczęściej? 

Dezinformacja w Polsce

Z najnowszego badania Fundacji Digital Poland wynika, że Polacy mają szczególny problem z rozpoznaniem prawdy w tematach takich jak energetyka, zdrowie oraz nowe technologie. Około 50% badanych uważa, że samochody elektryczne częściej się palą niż ich spalinowe odpowiedniki, a 47% jest przekonanych, że elektrownie jądrowe stanowią stałe zagrożenie dla pobliskich mieszkańców. W obszarze zdrowia aż 65% respondentów zgadza się ze stwierdzeniem, że producenci ukrywają szkodliwe składniki w żywności oraz 58% wierzy, że rośliny genetycznie modyfikowane są niebezpieczne dla zdrowia. Co więcej, blisko 1/3 badanych wierzy w to, że zaplanowano już kolejne pandemie takie jak Covid-19. 

Dlaczego Polacy padają ofiarą fake newsów?

W Polsce media społecznościowe są najczęstszym źródłem dezinformacji – aż 55% respondentów zetknęło się z fake newsami właśnie w tym medium. Kolejne miejsce zajmują przekazy telewizyjne (53%) oraz przekazy polityków (52%). Co może niepokoić, biorąc pod uwagę fakt, że telewizja i portale społecznościowe są głównymi źródłami informacji badanych na temat bieżących wydarzeń o kraju i świecie. Dodatkowo, 1/3 respondentów spotkała się z fake newsami na internetowych portalach informacyjnych (33%) oraz na blogach i forach internetowych (31%). Około 57% osób przyznało, że otrzymało nieprawdziwe informacje od rodziny lub znajomych. Badanie wskazuje, że dezinformacja jest wszechobecna i można się na nią natknąć w różnych kanałach informacyjnych.

Fake newsy w nowych technologiach

Zauważalny jest także wzrost braku zaufania Polaków do nowych technologii. Wśród badanych dominuje przekonanie, że limity płatności gotówką są wprowadzane w celu sprawowania kontroli nad społeczeństwem – zgadza się z tym 51% respondentów. Ponadto, co trzeci ankietowany uważa, że sztuczna inteligencja (AI) służy do inwigilacji obywateli przez domniemany globalny rząd (37%). Również popularne jest przekonanie, że fale radiowe stosowane w sieciach 5G stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi – pogląd ten podziela 27% badanych. Coraz więcej Polaków wierzy także w to, że Wi-Fi i sieci komórkowe powodują bóle głowy czy raka mózgu (21%), oraz że technologia 5G przyczynia się do rozprzestrzeniania się COVID-19 (29%).

Deepfake i sztuczna inteligencja w dezinformacji

Raport „Dezinformacja oczami Polaków 2024” wskazuje na rosnącą rolę nowych technologii w generowaniu i rozpowszechnianiu dezinformacji, zwłaszcza poprzez tzw. deepfake. Według 71% respondentów, w ciągu ostatniej dekady nasiliła się manipulacja rozpowszechniana w Internecie przy użyciu sztucznej inteligencji. Obrazki i filmy manipulowane za pomocą AI stają się coraz bardziej powszechne, co zwiększa ryzyko na wpajanie fałszywego przekazu. Zjawisko to jest szczególnie niepokojące dla młodszych grup wiekowych, które częściej niż starsze pokolenia mają kontakt z deepfake’ami. 

Jak rozpoznać „deepfake”? Oto 5 wskazówek

• Ruch ust niezgodny z wypowiadanymi słowami
• Nieprawidłowa mimika twarzy
• Mimika niezgodna z przekazywaną treścią komunikatu
• Niestabilne ruchy twarzy
• Nienaturalne ruchy oczu

Jak walczyć z dezinformacją?

Jednym z kluczowych wyzwań w walce z dezinformacją jest niska świadomość społeczeństwa oraz brak spójnych działań ze strony instytucji państwowych i sektora prywatnego. Zaledwie 4% Polaków korzysta z serwisów fact-checkingowych, co sugeruje, że potrzeba zwiększenia edukacji medialnej w zakresie rozpoznawania wiarygodnych źródeł informacji. 

Najbardziej popierane przez Polaków działania mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania dezinformacji to:

▪ zablokowanie możliwości zarabiania na fałszywych treściach

▪ wprowadzenie obowiązku publikowania sprostowań przez autorów i media, które zamieściły nieprawdziwe informacje w Internecie 

▪ usuwanie fałszywych treści przez takie platformy jak Meta, Google, Instagram, TikTok, YouTube i X 

▪ wprowadzenie edukacji medialnej do programu szkół 

▪ blokowanie lub usuwanie kont w mediach społecznościowych należących do osób i organizacji szerzących dezinformację.

Manipulacja informacjami w reklamie

Dezinformacja to nie tylko problem społeczny – dotyka nas wszystkich, wpływając na nasze decyzje, zdrowie i relacje. Jako konsumenci powinnyśmy mieć świadomość, że w przekazach reklamowych również możemy natknąć się na manipulację informacjami. W świecie reklamy nie wszyscy grają fair play. Powinnyśmy zachować czujność w przypadku zakupów w sieci, a w szczególności, gdy chcemy kupić produkty, których cena jest znacznie zaniżona w porównaniu do ceny rynkowej. Z dystansem również powinnyśmy podchodzić do rekomendacji „ekspertów” w reklamach, którzy w rzeczywistości, niekoniecznie są osobami, za które się podają, jak w przypadku reklam produktów medycznych z udziałem „lekarzy”, którzy są zatrudnionymi aktorami.

Wnioski 

W obliczu wzrastającego wpływu fake newsów na opinię publiczną oraz decyzje konsumentów konieczne jest, aby sektor prywatny, instytucje rządowe oraz media pracowały nad wspólną strategią przeciwdziałania dezinformacji. Edukacja społeczna, wprowadzanie programów fact-checkingowych i zapewnienie przejrzystości informacji to jedne z kluczowych kroków, które mogą przyczynić się do ograniczenia skutków dezinformacji i ochrony społeczeństwa przed manipulacją.